KU SOO DHAWAADA BOGGAN CUSUB EE QUBBI.COM

GUBA

Dadka badankiisu markay maqlaan magaca Guba waxay sawirtaan ama maskaxdooda kusoo dhacda gabayo dhaadheer oo qarni horre la tiriyey oo ay isu tiriyeen niman suugaanta Afka Soomaliga ku caan baxay oo ay kamid ahayeen Qamaan Bulxan, Cali Dhuux, Maxamed Cumar Dage, Salaan Carabeey iyo kuwa kale oo tiradoodu toban kor u dhaaftay.

Hase yeeshee Soomaalida badankeedu macluumaad waafi ah kama hayso gabayadan, siday u dhaceen, wixii kalifay, goobta ay ka dhaceen iyo ciddii ugu dambayn ku gacan saraysay iyo ciddii lagaga xoog batay ee laga gar helay ama ha gar qaateen oo is waansadeen ama yeysan sidaa yeelinee. Waxaan haddaba kalkan wax yar kaga taataabanaynaa sheeko gaaban oo ku saabsan gabayadaa Guba loo yaqaano.

Gabayada waan soo bandhigi doonaa oon erayadoodii mid mid usoo qaadan doonaa (eeg bidix kore,) haddii Eebe idankeeda lee yahay, inkasta oo la odhan karo Soomaalida suugaanta xiisaysa badankeedu way maqleen ama arkeen gabayadan oo si taxane ah loo soo tabinayo oo nin xafiday ama meel ku uruuriyey oo haya uu soo tabinayo. Waxaan filayaa inay gabayadani ka mid yihiin suugaanta aadka u faaftay ee meel walba oo Soomaaliyi ku nooshahay gaadhay. Sidaa daraadeed, cabsi badan kama qabno gabayadini inay lumaan oo jiilka dambe ee soo socda ay gaadhi waayaan. Waxaan qoraalkan dhexdiisa muhiimad gaar ah siinaynaa arimo dhowr ah oo la xidhiidha taariikhda Guba. Arimahaas oo uu hoyga doollo.com u arko inay xiiso gooni ah lee yihiin hadda ka horna aanaan arag cid wax ka qortay.

Magaca Guba Muxuu Yahay Xaggeese Kasoo Jeedaa?

In kasta oo uu magacani aad ugu hanaqaaday sugaantan taxan ee dhexmartay nimankaa aan kor kusoo xusnay, haddana waxaa xaqiiqo ah in magaca Guba uu asal kale lee yahay dadkii xilligii maansadani abuurmaysay joogayna aysan u aqoon Guba. Gabayadan sida laga war qabo waxaa bilaabay Cali Dhuux Aadan, isagaana soo af jaray oo dhameeyay. Wuxuu ku bilaabay gabaygii tirada yaraa ee ay ugu horraysay "Cartaneey Cammuud layska qaad, ceelkii Reer Magane." (eeg bogga Cali Dhuux.) Ilaa dhamaadka. Wuxuuna kusoo gunaanaday gabaygii gaabnaa ee isna ku bilaaban jiray "Gun baan ahay ganbo cad baygu xidhan, iyo gar naagood e." Ilaa iyo dhamaadka. Gabayada kale ee laga dambeysiiyo gabaygaa Cali Dhuux ka mid ma aha silsilada ee waa kuwo damac rag kale iyo tiro buuxsi cajaladaha loogu duubo. Way dhici kartaa in ay ku lug leeyihiin khilaaf dhex maray laba qoys oo kuwa Guba isu tiriyey ka mid ah, laakiin taas macnaheedu ma aha in ay taxanta kamid yihiin.

Waxaa haddaba la wariyaa in Cali markii uu tiriyey gabaygiisii labaad ee la magac baxay Deleb uu nin markaa ka ag dhawaa dadkana aad u kala yaqaanay waydiiyey "war maansadu maansadii Guba ee Saahid Qamaan Cali ma u eg tahay?" Wuxuu ninkii ku jawaabay ma hayno, waxaase halkaa ka cad in Cali Dhuux uu tix raacayey kana luun jeexanayey abwaankii caanka ahaa ee Ciid iyo Doollo, Saahid Qamaan. Waxaa kale oo halkaa ka cad in Cali uusan magac u bixin maansadan isdaba socota ee uu isagu bilaabay, kaliyase uu waydiiyey saaxiibkiisii markaa ag fadhiyey bal in maansadu tii Saahid la nooc tahay.

Gabayada Guba la yidhaahdo haddaba way ka duwan yihiin kuwan maanta aad u taqaano Guba. Waxaa gabayada magacan sida dhabta ah u leh tiriyey ama bilaabay, haddii ay xaqiiqowdo in rag kale ka qeyb qaateen, Saahid Qamaan. Meesha magacu ka raacayna waxay tahay tixdii uu Saahid lahaa "In dhawayd wax igu gaarnaan jiriyo, Guba ma aanan faadhfaadhin." Saahid wuxuu gabayadan ka tiriyey arin dhexmartay jilib hoose oo uu isagu ka dhashay oo ka mid ah Ogaadeen. Arintaasi waxa ay ahayd iyo wixii la kala mutay ujeedadeenu ma aha inaan halkan raadraacno, waxaan uun dhiraandhirinaynaa magaca Guba ah halka uu ka soo jeedo iyo inaan gabayadan Cali bilaabay loo aqoon jirin Guba xilligoodii.

Soomaalidii ay gabayadani gaadheen waxay maanta u yaqaanaan Guba. Waxa ay kula maageen ma cadda waxayse u badan tahay in ay tahay tixraacii Cali Dhuux ee u ekaysiiyey amaba barbar dhigay maansadii Saahid Qamaan. Gabayada Saahid Qamaan ee magaca Guba loogu wanqalay, maadaama ooy dhex mareen jilib hoose oo awooda in warkoodu iyaga uun ku koobnaado, si dhamaystiran Soomaalidu uma maqal lamana is wada gaadhgaadhsiinin. Arintaa ayaa waxay keentay in magacii laga dhaxlo oo silsiladan caanka ah ee badan ee suuqa weyn heshay ay dadku ugu yeedheen Guba.

Gabay xaajo ah oo uu Qamaan Bulxan tiriyey isaga oo Cali Dhuux tusaalaynaya ayaa waxaa ka mid ah beyd uu lee yahay "Geeraarka iyo faanku saw, Guba la xeer ma aha" Arintaasi waxay tusaale cad u tahay in Qamaan, Cali, iyo dhamaan abwaanadii ka qeyb qaatay gabayadan iyo ciddii xilligaas maqashayba aysen Guba u aqoon uguna yeedhin.

Cabdullaahi Xasan Rooble ninka la yidhaahdo ama jaahilnimo uusan aqoon wanaagsan u lahayn waxa uu is lee yahay ka hadal halkaa ha dhigto ama qabiil ha indha tiree, booklet kii uu qoray ees ugu yeedhay Silsiladda Guba xaqiiqooyin, iyo gabayo badan ayuu inkiray dhinacna isaga riixay. Kuwa kalana wuu is dhaafdhaafiyey oos iska hor iyo dib keenay. Ujeedadeenu ma aha inaan buuggaa naqdino, umana arko in uu mudan yahay in waqti badan lays kaga lumiyo mar haddii uu amaanadii cilmiga ahayd ee odhanaysay warku sidda uu yahay u gudbi adigoon nasakhin ama wax ka reebin qaarna is xijinin qaarna iska durkinin ku tuntay. Waxaan uga jeedaa in aan soo xigto meel yar oo uu kaga hadlayo asalka magaca Guba. Mar haddii aan buuggii magacaabayna inaan qariyo dhan ahaantiisa iyo eexda dhex yuururta way ila ahaan weyday. Meeshaas aan u jeedo waxaa weeye, Cali Dhuux oo geel Habar Yoonis Dhulbahante ka dhacday ergo u ahaa oo ka dabatagay ayaa yidhi:

Guboo kale haddii aan tirshoo, nimanka guubaabsho
Nimay guuli raacdaba wallaa, laysu gelayaaye
Iyadana hay garanwaayinee, geela igu siiya

Cali Dhuux Gubada uu halkan u jeedo waa tii Saahid ee ma aha tan uu isagu bilaabay een halkan kaga waramayno. Mar haddii uu isaguba yidhi maansadu Gubadii Saahid Qamaan ma u eg tahay, waxaad moodaa inaysan dhici karin in tan kale ees isagu bilaabayna uu Guba ugu yeedho. Markuu leeyahay "Guboo kale haddii aan tirsho" waxaa cad inuu tixraacayo dhacdo iyo gabay(o) hore.

Waxaa kale oo iyana meesha ku jirta in inkastoo gabayadani ay sabab u noqdeen dagaalo aan sidaa u badnayd oo ehli ah oo dhexmaray qabaa'ilo Soomaaliyeed haddana dagaal weyn oo laysu soo habarwacdo oo ay ku diriraan laba saf oo Isaaq iyo Darood ka kala socda una midaysan magac ahaan ma aysan dhicin. Siddaa lidkeeda magaca Guba wuu ka xeel dheer yahay dagaaladaa yar yar wuxuu macnihiisu ku qotamaa ciil iyo cadho iyo arin ay rag badani guracayaan Saahid Qamaana si kale ugu muuqatay markaa uu lee yahay hurgumo iyo caloolyoow badan oo in badan ugu gaaxday ma anigaaba niman yahow daboolka ka qaaday.

Maahmaahdii Soomaaliyeed ee odhan jirtay 'xaajo nin aan ka warhayn indhuhuu ka ridaa' ayaa munaasab ah halkan. Waxaan uga gol lee yahay maahmaahdaa, markii gabayo laga tiriyey Doollo iyo Ciid ay tagaan meelkasta oo caalamka ka mid ah oo Soomaaliyi ku nooshahay, gobol kasta oo Soomaaliyeed, gaadhaan dad badan oo maqalka uun mooyee aan maamuuska gabayaga aqoon, waxaad iska garan kartaa in ay adag tahay in la ilaaliyo tixraacii iyo asalkii silsilada. Si dhib yar ayuu dhagaystuhu wuxuu isaga qaadanayaan wixii lagu yidhaahdo ama waxa markaa hal-haysku u badan yahay siddaa ayuu ugu ekaanayaa haaheeyo raac aan aad uga warhaynin dhacdooyinka. Taa ayaa haddaba keentay in lala yaabo maanta ninkii xog ogaal ah ee yidhaahda gabayadan Guba lama yidhaahdo.

Isku soo duuduub oo taxantan Guba lama yidhaahdo ee waa loo luun jeexay magaca, Gubana waxaa ah gabayadii Saahid. Laakiin, si aan u sahalno fahamka qoraalkan, ugana hortagno adkayn aan loo baahnayn, Guba waxaan ugu yeedhaynaa silsiladan uu bilaabay Cali Dhuux halkan wixii ka dambeeya maqaalkan dhexdiisa. Mise Guba weynu ka deynaa oo waxaynu u bixinaa Gubo? Mise waxaynu ugu yeedhnaa magaca looga yaqaano gobolkii gabayadani ka bilowdeen ee Doollo oo ah "Rayad?"

Xaggee Lagu Tiriyey Guba?

Guba waxaa laga tiriyey dhulka lagu magacaabo Doollo. Doollo waa dhul xoolo daaqeen wanaagsan oo geelu aad ugu tanaado hase yeeshee oomane ah oo biyuhu ku yar yihiin. Ceelasha laga cabo ee biyaha lehi waa fara kutiris. In la qodo oo biyaha sidaa lagu gaadhana way adag tahay waxayna qaadataa muddo dheer iyo maal badan. Oomanaha ka jira Doollo ayaa sabab u ahaa bilowga maansadan, sida aan dib ka cadayn doono. Doollo waxaa laysku yidhaa todoba ceel oo kala ah Walwaal, Wardheer, Uubataale, Waa-Af-Dhuug, Garlow Gube, Yucub, iyo Af-Yaraado. Dhulkaasi wuxuu dhacaa inta u dhaxaysa Wardheer, Caado, Qabri Dahare iyo Shillaabo, markii si wareeg ah loo eego caasimadna waxaa haatan u ah Wardheer. Dhulkan dhamaantii, marka laga reebo labo saddex meelood oo xad ay qabaa'il kala duwan iska taabtaan ah, waxaa dega Ogaadeen, Darood. Qabaa'ilada kale ee dariska la ahna waxay isugu jiraan kuwo dhowr ah oo isla Darood ka ah iyo Habar Yoonis, Isaaq.

Waxaa ceelasha Doollo biyaha lagagala soo baxaa wadaan ay jiido labo ama afar nin iyadoo mar walba ay ku xidhan tahay hadba culayska wadaanta. Tusaale ahaan ceelka Geel Caddeeye la yidhaahdo ee ku yaala degmada Yucub oo ah ugu yaraan saddex iyo toban baac - nin joogii- waxaa inta badan lagaga cabbaa oo kaliya wadaan laga sameeyey laba neef oo adhi ah haragood. Waxaana uun jiidi kara wadaantaas oo buuxda afar nin oo xoog badan oo labo labo intay isuu daba istaagaan dhinacba mar dhufto. Oonka caynkaa ah waxaa sii adkeeya Doollo ooy xooluhu aad ugu badan yihiin sababtoo ah waa dhul xoolaha u roon oo carra san ah qaniinkunu ku yar yahay. Waxaa marka dhacda in dad badani kusoo raro nimcoolayda ay haystaan markii ay barwaaqo jirto. Barwaaqadii markii ay gabaabsido ee biyihii dhulka banaan wadhnaa ay yaraadaan ayaa dib loogu soo noqdaa ceelashii iyo in dadka iyo xooluhuba ku tiirsanaadaan wadaantaa la shubayo si ay u waraabaan.

Biyo yaraantaa, carro fiicnidaa, iyo cid badnaantaa ayaa waxay inta badan dhalisaa khilaaf dhexmara beelaha kala duwan ee Soomaaliyeed ee ku kulma degaanka Doollo iyo kuwa ku hareeraysanba. Haddaba khilaafka ay maansadan Guba salka ku hayso ma mid kuwaas oo kale ahbaa mise waa mid ka duwan oo ay cillado kale dhaliyeen? Sii akhri adigaa ka dhargi doona jawaanta su'aashan iyo kuwa kale oo badanba ee.

Bilowgii Gabayada

Sidaan kor ku soo xusnay, Cali Dhuux ayaa bilaabay gabayadan. Wuxuu joogay marka uu tirinayo gabaygiisii ugu horeeyey ceelka Walwaal. Neef geel ah oo uu watay ayuu damcay inuu ka balaliyo ceel nin kale ka cabayey. Ninkii ceelka ka cabayey ayaa u diiday oo sida la wariyey ugu jawaabay geelayga oon cabin wallaan neefkaa ihi miiganaynin. Cali inuu dulqaato oo uu kalkiisa sugo, inuu ninka ceelka ka cabaya iska sasabo oo uu u af-miinshaareeyo, inuu isagaba tago oo uu ceelasha kale biyo ka daydo, iyo inuu wax isku dira direeyo oo uu dab ka dhex afuufo dadka wada nool ee xigaalo iyo xididba leh ayey midood u ahaatay. Wuxuu doortay tan dambe oo horseeday inuu tiriyo gabaygii Cartan uu kula hadlayey.

Haddaba la isu gabay oo la isu faan lana isu mindiyo lisay, dadka qaarkiina sida Qamaan Bulxan maslaxo iyo islaax isku daye inay ka shaqeeyaan. Arintuse maxay ku dambaysay markii taariikhda iyo gododkeeda dib loo rogrogo?

Waxaa muhiim ah inaan caddayno cidda isu gabyeysa iyo sidda laysu kala ood xigay. Guud ahaan waa dagaal gabay oo dhex maraya Ogaadeen, Dhulbahante, iyo Isaaq. Ogaadeen iyo Dhulbahante waxay isku yihiin Kablalax oo ina Darood ah. Haddaba haddii abtir ahaan, ama sidda ay qabaa'ilka Soomaliyeed maanta u kala yaalaan la eego, waxay ku haboonaan lahayd in la yidhaa waa Darood iyo Isaaq isu gabyaya. Laakiin sidaa xaalka dhabta ahi ma ahayn. Laba reer oo Darrood ah, Ogaadeen oo dhinac ah iyo Dhulbahante oo dhinac ah oo midba midka kale Isaaq ku riixayo oo uu lee yahay lagu dhac oo waad fara madoow dahay ee wax iska dhici oo nacabka kusoo fangalay yur is ka dheh ayey maansada badankeedu ku caano shubanaysay. Haddii dhinac kale laga eegana waxaa lagu doodi karaa Isaaqba uma dhanayn gurdanka iyo geedanka meesha ka socday ee waxaa uun degaanka lagu wada hadlayaa ka dhawaa waa Habar Yoonis, Ciida Gale iyo Habar Jeclo.

Gabayadii Cali Dhuux gar iyo gardaro waxay ahaayeenba dhace oo saddexda dhinacba laysu gabay lana isu dano iyo nasab sheegay. Maxay ku dambaysay haddaba? Bal tusaalayoow dhowr ah oo ina tusaya ugu dambayn xaalku sidduu ku basbeelay aynu soo qaadano si aynu si kama dambays ah u buddhigno dooda ah hebel baa badiyey, reer hebel ayaa dhulkiisii la dhacay, anagaa wax digo iyo dambas ka dhignay, iyo sad bursashada noocaas ah ee dhinacyada ku loolamayey maansadan dhexdeeda mid walba soo qadimo markii Guba lasoo hadal qaado. Waxaa aad muhiim u ah, akhristooy, inaad xusuusnaato in maansada Guba ay ku socotay sabateeduna ahayd dhul la sheeganayo in la kala dhacay oo ciddii lagu yaqaanay xoog lagaga hantiyey. Haddii aadan muhiimadaa hadda arag, dib ayaad ka fahmi doontaa markii aad hoos usii raacdo qoraalkan.

Dhulka Umuuqda in Laysku Haysto

Gumaysigii Ingiriisku markii uu ka xoog batay ciiddamadii xag u dirirka ahaa ee Daraawiishta, xaruntii Taleexna uu ku weeraray diyaarado aan waqtigaa ka hor lagula dagaalamin cid kale oo Afrikan ah, ayaa wuxuu bilaabay inuu isku balaadhiyo dhulkii ay Soomalida Daraawiishta gacan saarka la lahayd ku noolayd. Wuxuu kaloo bilaabay inuu ciqaab ahaan u riixo geeskana uu galiyo qoys walba oo Daraawiishta xidhiidh hoose la lahaa ama lagu tuhmayey inay la lahaayeen. Waxaa iska cadaatay in Ogaadeen oo Sayidku ka dhashay taakulo joogta ah oo kale duwanna Daraawiishtu ka heli jirtay xilliyo kala duwan, iyo Dhulbahante oo Sayidka reer abtigii ahaa, badhkiina Daraawiishta raacsanaa ay noqdaan caddowga koobaad (public enemy number one) ee Ingiriis iyo wixii daba socdayba ay wajahaan.

Wuxuu Ingiriisku saanad iyo banaadiikh culus siiyey Isaaq oo isu arkayey in uu waligii dulmi xagga Daraawiishta kaga socday Ingiriiskuna uusan si joogta ah u difaaci jirin. Isaaqu hubkii iyo saanadii gaalku siiyey waxay u isticmaaleen in ay ku hujuumaan Dhulbahante iyo Ogaadeen oo ay u arkayeen inay meelo badan ku haalufeeyeen iyagoo Daraawiishtu naas nuujinayso.

Waxaa tusaale u ah hubkaa Ingiirku ku tabacay Isaaqa iyo wareemaysigii dabasocdayba tuducyadan soo socda:

Qamaan Bulxan:

Iidoor Dir weeyee hadduu, duullaan soo bixiyo
Dunji Habar Magaadluhu hadduu, dabarka soo gooyo
Dunbuq iyo rasaastii hadduu, Debecsanuhu (gaalku) siiyo
Horta yaa la da'a wayla yaab, dawyadaad xuliye?

Maxamed Cumar Dage:

Haddaan gaalku noo dilin Isaaq, dalab ma maaleen dheh

Cilmi Carab:

Layliga laxaad lihi haween, waa luggoyn jiraye
Haddii aan nin ragi loodinayn, dumar ma liicshaane
Leeleeshe gaaladu haddaanay, kugu lamaanayne
Adba ilama aad loolanteen, oo Lillaahiya e
Libna iga-walaad haysateen, Ladanna maasheene

Wuxuu yidhi Jaamac Xirsi Guuleed (Isaaq) isagoo Cali Dhuux u jawaabaya weerarada Isaaqna u cudurdaaraya:

Dagaal iyo dhac waa loo ogaa, duul shisheeye ahe
Iyaguba kun jeer bay dunsheen, dawladda Isaaqa e

Wuxuu lee yahay maxaad noogu guubaabinaysaa Ogaadeen Caliyoow, sow waligeed annaga iyo Ogaadeen dil iyo qaad nooma ahayn? Sowse iyaguba kun jeer nagama aysan lug-meersan hadda ka hor. Maxaad taa u arki la'adahay?

Margaret Laurence buuggeedii ahaa A Tree for Poverty ee ay kaga waramaysay taariikhda gabayada Soomaliyeed ayna ku sifaynaysay in gabaygu Soomaalida u yahay geed weyn oo doog iyo diraacba hadh qaboow leh oo ay Soomalidu ka hoos hadhsato gaajada, collaada iyo rafaadka reer-guuranimadu lee dahay, waxay ku qortay iyadoo ka hadlaysay collaada Ogaadeen iyo Isaaq dhexmari jirtay xilligaa una markhaati furaysa Jaamac Xirsi Guuleed beydkiisaa sarre:

The Ogaden are a section of the Darod Somalis, and live close to Ethiopia. They are famed for their warlike spirit, and they still attack and raid the Ishaak [sic] Somalis. Their nick-name is "Libahh" (lion).*

Ogaadeenku waa qoys ka mid ah Daroodka Soomaaliyeed waxayna degaan dhaw la leeyihiin Itoobiya. Waxay caan ku yihiin dagaalyahanimo xaamasad leh ilaa iyo haddana waxay weeraraan soona dhacaan Isaaqa Soomaaliya dega. Waxaa lagu naanaysaa Ogaadeenka Libaax.

Maxamed Cumar Dage na waa kii lahaa isagoo ka hadlayey jab weyn oo ay Abraahiin, Ogaadeen, u gaysteen Habaryoonis, Isaaq, kadib markii Habaryoonis weerar kadiso ah soo qaaday hase yeeshee guushii ku dambaysay Abraahiin:

Rag haddaad dakano kala qabtaan, dil iyo qaad gaadhay
waa lagu digtaa maalintay, xagashu daacdaaye
Doollo iyo warkii Bari, waan ku diirsadaye
Waa kaan dabaaldagay markay, soo dawariyeene
Iidoor duliga gaadhay waa, roob gu' oo da'aye
Daarood Ismaaciilna waa, u doogsin galabeede

Samatar Baxnaan (Dhulbahante) waa kii lahaa isagoo ka hadlaya collaadda guunka ah ee ka dhaxaysa Isaaq iyo Dhulbahante:

Xasan iyo anoo Sida Siciid, la i xambaaraayo
Iyo haatan xaaddii gadhkoo, xayga ka caddaatay
Xabbad iyo dil bay noo ahayd, reer Xirsi Cismaane

Soo koob oo saddexdan qabiil waligood dirir iyo waxaa ka dhaxaysay is maag joogta ah. Marar badan oo si nabad ah loo wada noolaa oon dhibaato jirin dadkuna daris wanaag iyo ixsaan kuwada dagan yahayna way jirtay. Run ahaantii mararkaa dambe ayaa badnaa. Hase ahaatee, qabiil Soomaliyeed oo qabiil kale ka adkaa ma jirin mana jiro maanta. Midba marbuu wax isbidaa oo ka kale ka yara tugtug roonaadaa, laakiin qabiil si joogta ah u muquuniyey ama u muquunin kara qabiil kale ma jirro lamana sheegin taarikhda Soomaalida.

Haddiise aan si hoose u eegno dhulka gabayada la mariyey ee ragga gabyey ay sheegeen in la kala dhacay, waxaa inoo caddaan doonta maanta cidda degen ee ku nool laguna yaqaano, ciddii gabyaagu sheegay in laga xoogay, ciddii lagu sheegay inay xoogtay, iyo haddii uu jiro qoys dhulkii lagu yaqaanay ka maqan oo tabar darro daraadeed soo dhacsan waayey.

Doollo, Danood, Ciid, Daratoole, Faafan, Doh, Wardheer, Cammuud -ceel magacii-, iyo Walwaal ayuu Dhulbahante sheegay in Ogaadeen laga boolyaday oo Isaaq dhac iyo badheedh ku qaatay. Waakii Cali Dhuux gabayga mariyey:

Doqonkii Ogaadeen ahaa, Doollo laga qaadye
Loo diid Dannood iyo hadduu, degi lahaa Ciide
Daratoole iyo Faafan oo, wada duraabaaya ...
Alla Dawguduudii Wardheer, kama durduurtaane ...
Darar kagama maalaan Cammuud, diiqo iyo xoore
Maantana dukaamaa la dhigay, dagalkii Gaafowe ...
Doox iyo Doh iyo Faafan, way soo dalbanayaane

Dhamaan dhulkaa uu Cali Dhuux carabka mariyey raggii kale ee Dhulbahante ee silsilada ka qayb qaatayna ay in badan kusoo celceliyeen iyagoon wax cusub ku darin, waxaa dega Ogaadeen badankiisuna waa daakhilka oo degaan kale oo Ogaadeen leeyahay ayaa dhinac walba kaga xeeran. Haddii uu akhristuhu juquraafiga dhulka yaqaano si dhib yar ayuu u hubin karaa arintaa.

Maxamed Cumar Dage isagoo u jawaabaya Cali Dhuux iyo Dhulbahante waa kii gabayga mariyey dhamaan dhulkaa aan soo sheegnay qaar kale oo ka shisheeyana u sheegay Cali in uu degaan Ogaadeen yahay. Wuxuu yidhi:

Ogaadeen Dannood iyo Digiyo, durugsay ceelkii dheh
Iidoor dalaalimo ka waa, Doollo iyo Ciid dheh
Daratoole iyo Faafanbaa, daakhilkii yahay dheh
Deegaanta Iligeedna waa, dagal Makaahiil dheh
Daris nimaan ku jooginina waa, daaqi Xodayood dheh

Wuxuu meel kale ku yidhi Maxamed Cumar Dage:

Ogaadeen xaqqii laga hayiyo, saa'id buu helay dheh
Hurre wuxuu ganbiyey hayb dhan oon, hali u foofayn dheh
Togga Hulan hundaha Ceeliseed, harada Gaaroodi
Haruun Maxaadaar halkuu, halab ku beeraayey
Hogga Buduxle hoosada bankiyo, Halale meeshiisa
Heeshiga Wardheer iyo Dannood, Harasan guudkeeda
Hiyigii ku beenoow intay, ugu hawoodeen dheh
Gabogabo kob aan lagu hantiyin, heelka laga waa dheh

Dhinaca Dhulbahantaha, Ogaadeenku wuxuu gabayada mariyey dhulal badan oo lagu yaqaanay degaanna u ahaa Dhulbahante hase yeeshee Habar Jeclo ka fara-maroojisatay, Daaroodka kalana aad uga xun yahay in arintaas ay siddaa ku dambayso. Waxay hal-abuurada Ogaadeen kusoo celceliyeen in badana Dhulbahante ku dhiiri galiyeen in ay mar uun ku haasaawaan Caynaba, Ceel Dhaab, harrada Badwey, iyo howdka xoolla daaqeenka ah ee u dhexeeya Burco iyo Buuhoodle. Bal aynu tusaale usoo qaadano dhowr tixood

Qamaan Bulxan:

Idinkuba darkii Caynabaad, deris ku taalliine
Dagaalama rag doorkii la laa, duub caddii Hagare
Ama nadaaya waan wada qabnaa, daawasho iyo ceebe

Maxamed Cumar Dage:

Idinkaa dalkiinii u huray, Habar Xabuusheed dheh
Hanbaraacin mooyee horraad, uga hagaagteen dheh
Garaad Faarax goortay hanteen, haatan ma ahayn dheh
Hanan weyde heelkii Badweyn, haradii Ceel Dhaabe
Ka huleeshe Howdkii sarre iyo, haatan Caynaba e
Nimaan Habar Jecliyo Muusayoow, uga hagaagaynin
Inuu dhoodi hoos ugu dhacoo, haniyo weeyaane

Dhulkaa Ogaadeenku sheegay dhamaan waxaa daga Habar Jeclo iyo Laba Muuse, Dhulbahantana qori agtiisa kama jabin karro. Taariikhda dhulkan qaarkii Soomaalidu aad bay u taqanaa ulana socotaa maxaa yeelay waxaa jirta odhaah Soomaaliyeed oo tidhaahda "Lixdan jirka Dhulbahante iyo labaatan jirka Habar Jeclo yaa Caynaba ugu garqaadi doona" Odhaahdu waxay daaran tahay ninka lixdan jirka ah ee Dhulbahante wuxuu ogaa soona gaadhay Caynaba oo gole tolkii ah siddii ayaana wali ku qufulan tabari waa halkeedee. Labaatan jirka Isaaqna wuu ku dhashay isagoo Caynaba dhextaagana wuu is arkay, marka waxba uma uu qirsana Dhulbahante inay meesha qor ku leeyihiina uma uu arko.

Cali Dhuux markuu arkay inuusan wax lib ah haynin, Ogaadeen oo uu isagu gabayga la doontayna gabay ku xujeeyeen, dhulkii uu sheegay inuu ka maqan yahayna uu arkay in daakhilka degaanka Ogaadeen uu yahay, Qamaan Bulxan, Maxamed Cumar Dage, iyo aftahanadii kale ee Ogaadeena ay libin ku geeraareen, tolkiina uu ka quustay inay ceebta iska qaadaan ayuu badheedhihiisii cadaystay oo uu gaadhay halkii (maahmaah dumareed) ay haweenaydii ku tidhi yarkii ay dhashay "ku qariyey oo ku qariyey ee labaatan jir" oo uu macnaheedu yahay idiin ceeb qariyey oo afka idinku difaacay laakiin wax dambe oon qariyaa ma jiro ilaa aad Isaaq meel iska marisaan. Wuxuu yidhi isagoo marna calaacalaya marna dan sheeganaya:

Gunbaan ahay ganbo-cad baygu xidhan, iyo gar naagoode
Gashaantiyaha sidoodoo kalaan, guur u sugayaaye
Aniga iyo hablaha loo galmoodo, waan gudboonahaye
Jeeroon ganboolka iska rido, guudka iga saaran
Ogaadeenka noo soo gabyoow, waa gar xaajaduye

Markii Ogaadeenku dabacsanaanta Dhulbahante farta ku fiiqay, Caynaba, Ceel Dhaab iyo dhulalka kale ee ka maqanna gabayada mariyeen, markii ay Xaaji Cumar Cameey oo ahaa nin Dhulbahante iyo Daroodka kalaba aad u jeclaa, markuu hadlayana sidda la sheegay dhihi jiray anigan Darood ah, iyo Axmed Cige Sii'arag oo isna nin qiime u saaxiiba ahaa ay Dhulbahante u aari waayeen, ayuu Maxamed Cumar Dage wuxuu taladii ku gooyey inuusan Dhulbahante dagaal dambe ku jirin ayna Isaaq say doonaan ka yeeleen, markaas ayuu Hartiga kale dacwo ahaan, iyo bal inay u miciinaan warka gaadhsiiyey. Wuxuu yidhi:

Warsangali u mari yaan Hartiga, gabalkii moogaane
Majeerteen u sheeg xaajadaa, waa mashaqo weyne
Maxamuud Saleebaan u mari, madaxyo weyntiisa...
Bal inay dhagliga meeriyaan, aad u maqashiiya

Haddaba haddii aynu soo koobno qaybtan ah dhulalka la sheegay in la kala qaatay, dhulka guud ahaan Ilaahay (sw) baa leh, Soomaliduna waligeed waa wada daaqdaa wadana degaan. Haddii nin meeshii lagu yaqaanay ka maqan ama laga durkiyey uu jirana sidda Cali Dhuuxba qirtay ninkaasi waa Dhulbahante. Wixii intaa aan ahayn ee la sheego waa dhinacay adag.

Cali Dhuux ma Dira-diraaluu ahaa?

Taxanihii Guba inagoo wali badhtanka kaga jirna, ayaan waxaan moogan bal yara eegaynaa Cali Dhuux Aadan Gorayo oo ahaa ninkii bilaabay taxantan soona gabagabeeyey iyo inuu ahaa nin diradiraalaynta caad ka dhigtay iyo inkale. Waxaan ku bilaabaynaa caddayn aan cadaynayno in ujeedadu tahay oo kaliya taxliilin iyo taariikh dhowr ee uusan jirin qof si gooni ah uu ugu leexsan yahay ama uga leexsan yahay qoraalkani.

Waxaa adag in aad akhriso ama aad dhagaysato maansooyinka Cali Dhuux, sida gabayada dhawr ka ah ees ku leeyahay Guba isla markaa aad arki weydo isku dirka iyo naar-afuufnimada sida cad ee qayaxan uga buuxda. Dhamaan dadka sida dhexdhexaadka ah u qiimeeya una midab-kalasooca maansooyinka Soomliyeed waxay qireen in Cali Dhuux ujeedo kale oo uu ka lahaa ama uuka yeelan karay bilowgii Guba 2 aysan jirin jirina karin. Dadkaa haddii aan tusaale ahaan kuuguu soo qaadno waxaa ka mid ah Axmed Faarax Cali Idaajaa oo barnaamij uu lee yahay dhawaan BBC du soo daysay tilmaamayna in Guba 2 ay diradiraale buuxa ahayd. Anigu waxaan aaminsanahay diradiraalaha ka sokow in ujeedooyin kale oo dhawr ah oo aan kusoo bandhigi doono majaal kale jireen kuna xambaareen in Cali Gabyo. Haatanse, bal aynu tusaale ahaan mar kale usoo qaadano dhowr tixood ooy tiriyeen rag xilligii Cali Dhuux noolaa aadna inooga yaqaanay Cali Dhuux, dadnimadiisa, garashadiisa, garowshihiisa, iyo sifaadkiisa kale oo dhan ee qof ama wanaajiya ama duleeya.

Dabkaad hurisay Cali Aadanow, dogobbadaad oogtay
Dambaaburadaad ololisiyo, dirirta guusheeda ...
Kumana diirsan maansadu hadday, dunida aafayne
Duunkaaga kuma suubbanayn, diradiraaluhuye
Allay lehe denbaab lama hadlee, kulama doonayne
Dalkoo nabad ah baad uumiyaha, belo la doontaaye...
Dammanaansho nimankaad biddaye, doqon ku sheegeysey
Cawlkii la dabay oo mindida, dabaxda loo waayey
Oo qoday birtii lagu deg-dhabay, kuugu duurxula'e
Allay lehe dadkii kugu danniyay, waaba kuu digaye

Ismaaciil Mire oo Cali Dhuux ina-adeerkii ahaa dadna oogu yaqaanay ayaa kula dagaalamaya diradiraynta iyo fidmo wadid uu hadba dadkoo nabad uyaala marba aafo iyo utun la doono (1-4). Waxaa halkan xusid mudan oo kale in Mujaahidku gabaygan dhexdiisa uu ku sheegay Cali garasho xumo iyo inuu yahay nin aan aad u aqoon sarbeebta maansada (5-8).

Qaar wax ma garato ah ayaa waxay Cali Dhuux ku amaanaan wax aan amaanba noqon karin oo ceeb iyo calool-xumo ah oo ah inuu ahaa nin garaadkiisa iyo garashadiisa ku khilaafay Ismaaciil Mire, Sayid Maxamed, iyo halgankii gumaysi diidka ahaa ee Daraawiishta. Caqliga iyo garaadka kaa horkeenay danaha ummadda Soomaaliyeed, Ingiriis iyo gumaysigiisiina cawaam kaaga dhigay, kuna yidhi mucaarad halgan uu wax-garadka Soomaaliyeed oo dhan aaminsan yahay haddii uusan hubka qaadan lahayn in ubad iyo waayeel badan oo Soomaali ahi macatabka laabta ka lulan lahaa ma aha caqli iyo garaad mudan in lagu amaano qofna, ku nool iyo mid mootanba. Qofkii amaan taa u haystana wuu mala habowsan yahay.

Dab baad ololisaa kumano gubo, daa'in abidkaaye
Intaad dogob shiddaa baad taqaan, dirdirayn jaane
Daaskaad fadhido sow gubee, degelkan qiiqaabi

Qamaan Bulxan oo ay aad isu or iyo odhaah yaqaaneen ayaan isna dusha ugu shubay wax nin weyn lagu sheego tii ugu xumayd oo ah collaad iyo cillad abuur uu muslinka kula dhex wareegaysto.

Da'day maaha reer nabad ahoo, diradireeyaaye

Buraale Cali Ubaxle isna wuxuu si cad ugu waafaqay Ismaciil iyo Qamaan oo aad mooda in ay taar kuwada hadleen ama is uur ogaayeen.

Nin da'yari dambaab iyo ha galo, diradirayntaase
Diintii Rasuulkiyo haddaad, daacadda ujeeddid
Oo aadan dariiqada ka bixin, duudii Nabi Aadan
Oo madaxu deebtaa ku yahay, waa digniin dhab ahe
Sidee baad dawaar ugu rogtaa, dunida geestaada?...
Adaa Dir iyo Daarood dhex dhigay, dab iyo baaruude
Dacar gelisey reerihii ahaa, ul iyo diirkeede
Mugga haatan dirir uumiyuhu, waa is dilayaaye

Ismaaciil Cigaal Bulaale isna siddii abwaanidii horre ayuu Cali sifadii iyada ahayd ee ceebta iyo foolxumada ahayd ku sheegay isagoo waliba xusuusinaya diinta Islaamka iyo garashada Rasuulka (csw).

Haawaydu kama maaranteen, heejigaa dhalaye
Haleelada ma daayeen nin cunay, hilib ugaadheede
Haaraanka iyo faanka wayska, hidda raacdeene
Habarwaana waa kaa hingilan, labadii haamoode
Shirsooruhuba hoy maleh kuwaad, hilib wadaagtaane
Waa kaa hayaankii ku dhacay, Hobyo iyo Xeebe
Ararsame ma haybsado Nugaal, hogashadii ceele
Hanas iyo abaar kulul adoo, habaqle soo guurey
Caynaba hadhuub kama dartaan, hoga kaliileede
Ka hulleele Hagar Aadankii, hoobalayn jiraye
Adunbaa hayaayda u guntane, heeryo lagu saarye

Adunbaa hinaayiyo u jilan, haawis iyo ceebe
Aniguna halkaad degi jirtaan, ka hawisaayaaye
Hadba waxa ku soo gocan sidaan, kuu harraatiyaye
Hibashada xun waa lagu yaqaan, Habar Xabusheede
Waataad haween nagu xustee, haad ma ku cunsiiyey
Dabadeedna hoog iyo hungiyo, ciil ma la huleeshay

Haddaad ficil hinaasiday asaad, hiilin kari weydey
Ma afkaad ku hawl bixi cidlaad, ka hanajabaysaaye?

Bal inuu hanfade waalan yahay, habi la'aantiisa
Hadmuu ku hirtey Cali Yuusufkuu, humay colaadiisa?

Dadka kale tashiga waa hojaa, kay hadhaw noqone
Waxaanu hubsan reer Cali Geraa, haa dhawaan jiraye

Dabkaad hurin habeen iyo dharaar, halacyadaad oogi
Halna kuma xereyside dadkaad, ku hawaraysaaye
Aduunbaase hor Eebbiyo la tegi, hollacii naareede
Iska hadhaye aakhiraba waa, lama huraankiiye

Salaan Carrabeey isna halkii ay nimankii horre mareen ayuu maray oo waliba baac usii dheeraysiiyey. Waxaa ku cusub tixdan Salaan oo isku hal gabay ka soo wada jeeda amaarado foolxun oo ay ka mid yihiin faanka, hinaasaha, hibashada, hanfadonimo, iyo hubsiimo la'aan uu Salaan Cali ku sheegay isagoo ku soo gabagabeeyay diradirayntii abwaanidii kalaba carabka kusoo wada dhufteen.

Haddaba Cali Dhuux wuxuu ahaa isaga iyo Rabbiggii ayey ka dhaxaysaa laakiin taariikhdu waxay qirtay oo aan ku soo raray carabyada abwaaniintaa korre waa sidaa. Qof walba iyo fahamkii.

Bal halkaa ha inoo qandoodo caawa. Waxaa soo socda qeybo kale oo badan ee ha u deymo la'aanin taxanaha Guba 2.

Gabaygii 1aad ee ee Guba 2:

Cartaneey Camuud layska qaad ceelkii Reer Magane

Hadday curadii nool yihiin waad cabbi lahayde

Nimankii ku caawini jiraan cidi ka noolayne

Cabdullahi iyo Yuusufbaa ciidda hoos maraye

Badal baa cashiiro u xigoo waa cuq dabadeede

Raggii calanku saarnaan jiriyo Caliba loo diidye

Nimanbaa caarsho u noqdiyo Caamir oo kale

Marbuu Haybe sidda coomir degay looga soo cararye

Ma la cowryi Reer Yuusuf waa cirir Ogaadeene

Miduu caayo miduu caydhiyiyo mid uu carjaameeyo

Saddexdaa calaamu ka dhigay cuurkii Reer Dalale

Caqli mid aan lahayn baa tahee ha i caloolyeynin

Oo Cayn iyo Hartaad leedahye caraqa fuuqfuuqso

WAA GABAYGII LABAAD EE CALI DHUUX

Gabaygii 2aad

Doqonkii Ogaadeen ahaa Doollo laga qaadye
Loo diid Dannood iyo hadduu degi lahaa Ciide
Nimanbaa dalkoodiyo xukuma labadi daaroode
Darraatoole iyo Faafanoo wada duraabaaya
Deegaanta haraday ku tiil daaqi mahayaane
Deex kama mareershaan halkay deleb ku beerneyde
Markii duraha jiilaal kacee doogga la idlaysto
Duurkiyo dayada Hawd markay Debec ku soo oonto
Laaskii uu ku dalandooli jiray loogu degi waaye
Alla daw guduuddii Wardheer kama durduuraane
Dawadeedu waa Jeerinley uga dul geeraare
Ceelkii biyaha diirranaa looma dawdabo'e
Dixda Qarandi Deeroy Mataan loo dardari waaye
Maantana dukaamaa la dhigay degelkii Gaafoowe
Darar kagama maalaan Camuud diiqo iyo xoore
Dixda Raygaleed iyo Gargaar laysu dacareeye
Dayr baaba lagu meeriyoo loo dabbaal degaye
Wardheeroon dagaal xumi ka dhicin dig iyo baaruudi
Doox iyo Doh iyo Faafanna waa soo dalbanayaane
Kuna dalaaqin naagihii inaanay dib uga laabmayne
Iiddoorku siduu damacsanaa loo diyaafadiye
Hadba dunida duul baw kacoo diin la soo shira'e
Dar Illaahay uun baa xaggiis looga soo diraye
Sow sida Darwiishkii Isaaq duub cad uma qaadan
Makaahiilku doy uma kaceen degeya Hiiraane
Daacuunku meeshuu ku leyn uma dalluumeene
Daal iyo hadhuudh kuma cuneen degelkii Haarweyne
Habar-Yoonis bay uga durkeen degeladoodiiye
Dullinimo inay qaayibeen waxaw daliilkiiya
Dadba weli ma arag Reer-Subeyr duul ka soo baxaye
Dooyiyo dabriyo weerar iyo malaha duullaane
Ninnaba uunka kama dawladsana Dir iyo Daaroode
Ilaah baa dabkoodiyo nasakhay danabadoodiiye
Dadka uguma liitaane wey diriri waayeene
Afartaa sidii dalab la riday maysu daba joojay
Da'daan kaga bilaabiyo miyaan deelkii ka habawshay
Ma dalleeyay deelqaafku waa kaa dilaa gabaye
Dacwad kalana waa Reer Xirsiga halan dareensiiyey
Dadka waa la wada laynayee waw darreydeene
Dubbihii ku dhacay Bihina Cali doogta weli haysa
Waa waxay la dabandeebayaan daqarradeediiye
Waxay dalagga beeraha la qodon waa dagaagnimo'e
Damal Aboodi Dayr iyo Afmeer dixida Gaaroodi
Reerahoodu maantay degeen daawo lagu boobye
Sidii galab dawaar loogu rogay Delab ma maalaane
Ina Raabbi waa tii la dilay waana Reer-Dalale
Dumar kuma sagootiyin kuwii dahay Ugaaskiiye
Dan baa tidhiye lama duudsiyeen Dirirkii dheeraaye
Aniguba dubkaan uga nixiyo diirka oogada'e
Ma damqodo'e kii dad ugu xigay waa durduriyaaye
Ilmo Dacarba duul bay indhaha dumuq ka siiyeene
Nimankii walaalkood durqumay kama dambaysiine
Degdegsiinyo waa tay ciyoon duqaq u laayeene
Nimaan aabbihiis danabyo dhalin looma duurxulo'e
Dibbaa looga yaabiye iyo inuu kaaga sii daro'e
Dagaalkii Killaas ugama rayn duulkii Reer Shalace
Dunta boqorka nimankii sitee duubi jiray shaalka
Anse kolay duraan waxbana yaanay dillin doorarna u layne
Geerida Hurahan diidayey dereja dhaamaane
Afartaas sidii dalab la riday maysku daba joojay
Da'dii aan ka qaadiyo miyaan deelki ka habawshay
Ma dalleeyay deelqaafku waa kaa dilaa gabaye
Dacwad kalana waa aniga iyo dan iska sheegayga
Maansadan dad wada qoonsadee diradiraha u qaatay
Diin runa dalliilkii sharciga yaan ka daabacaye
Denbi inaanu iga raacihayn daacaddaa furiye
Daahyaale geelii la helay waakan dayr dhalaye
Duudweyn ma jiro Haamo iyo Daba Cadaadeede
Derrinkii afkii Daadmareen kama dareershaane
Dahab waatan iyo qaalmihii deyrcadka ahaaye
Dalba quruxsanleeyeey ma foga dalawadiiniiye
Danbarkiisu waydiin uraa waana dabataane
Iyadoo dildilihii bishiyo dacashi haaneedleh
Oo wada dunuunucahayuu idin dul joogaaye
Dubuxbaaba lagu sii wadaa iyo dararkii Baarjeexe
Afartaas sidii dalab la riday maysku daba joojay
Da'dii aan ka qaadiyo miyaan deelkii ka habawshay
Ma dalleeyay deelqaafku waa kaa dilaa gabaye
Dacwad kalana waa aniga iyo duun u hadalkayga
Nabsigu waa daruuraha cirkiyo sida dabayleede
Dersinkii wax qaatuu la' yahay deynki godobeede
Daa'iradu maantay waddaa duulashii galaye
Xaqa daguugmay duunyada la dhacay dumarka ooyaya
Naagaha ilmada duugayey diilalyadu hayso
Daa'imo hadaydaan ahayn dagan xaqiiniiye
Dagaal waan jeclaa xaajo aad dib ugu aydaane
Doqon yahay ka kaca meeshanaad dacayda laalaadin

WAA GABAYGII 1AAD EE QAMAAN BULXAN

Gabayagii 1aad ee Qamaan Bulxan:

III

Caliyoow dabuubtaadi gabay daayinkaa wadaye
Dabaylaha xagaagee dafliyo daafigaa sidaye
Noo dooji doogiyo sidii dararta xolaaye
Diirkiyo laftuu xulay hadduu hadal wax daaweyne
Dadkana uma sinnee reer tolkay dacar ku nooleeye
Anna waan ku diirsaday Ilaah derajo siiyoowe
Daaraan garbaha qoon hulaad damaqday Dhuuxoowe
Dibirrooti buu dhacay raggaad daabaqadiseene
Waa gobol dillaacid iyo ciil dibinta ruugaaya
Iyo gobol runduda oo fadhiya dagada weeyaane
Dib u joogso waan kula dacwiyi doodna waan odhane
Dab baad ololisaa kumano gubo daa'in abidkaaye
Intaad dogob shiddaa baad taqaan dirdirayn jaane
Daaskaad fadhido sow gubee degelkan qiiqaabi
Haddayse daacad xaajadu tahoon lagu denbaabaynin
Danbaaburada naareeed haddaan dhinacu doonaynin
Seeddoow maxaad noogu digan dakharku waa kiinne
Goormayse degmadu noo miyeen dawgalbaa jira e
Daldhahsiga danaasaca la mood dawr inaan ahaye
Is dalleemintaydaa ninkii dagani eedaaye
Dubihii ku dhacay Ina Barwaaq dagi ad maysaane
Daaduunka caydheed raggaa dibbadda meeraaya
Docmo iyo Hartaa lagu ogaa dalawadoodiiye
Cali Gerigaa daadhiib shalay naga durduurteene
Waa kaa darfiyey caanihii dagiyo heemaale
Anna waxan dibiray waa dagaag dayrar soo xulaye
Nimay gacantu daabulo tiqiin deri hadduu daayo
Uu yara dalleensado intii ducasan loo yeelo
Damban maayo waagay xubnuhu yara dubaaxshaane
Inaad deysid beel dagan adoon dani ku seetaynin
Dabcigeedba yaa kugu yiqiin digasho mooyaane?
Hadday debecdo waw hiilisaa doqon walaalkeede
Diiftiyo ushay garan intaa dayada haysaane
Dunna hadaanad ii tarin maxaad iigu dana sheegan?
Duunyada fardood maalintaad deleb ku qaadaysey
sidii duul Amxaara ah markaad nagu dabraynaysey
Intaad haatan ii laba dublayn muu damqado jiidhku?
Daarood Ismaaciil ahaan hilibku muu diiro?
Daabaca ninkii kugu dhuftee daabka kuu celiya
Iyo kii duleeshaay ku yidhi wax isma doorshaane
Dakanadayda yaa kaa xigaad igu danayn haatan?
Aar soo dibjirey neef hadduu daacuftii geliyo
Uu kaga dig siiyuu ilkaha dhiigga kaga daadsho
Dugaaggaa yaryari sow ka cuna duugga hadhay maaha?
Aday dilaye goormaa Isaaq Doollo iga qaaday?
Maxaa libinta Daarood lahaa dabacayuun siiyey?
Hadday Dubaxul uga heesayaan dacarba waan siine
Miyey haatan daab iyo ul iyo kaga cabbaan dawlis?
Dusha daalis oo dibi dhaloon loo danbarinaynin
Oo kii lahaa diidey bay sidigtu doontaaye
Kuwan derisnay dooxeer haddaan sebenka daduunsho
Waxa adiga duug kaaga noqon yayga degi waayey!
Gabdhaha doonnan dadabtan dhisniyo xidid dariiqaynta
Kuwaan dihannay diricay dhaleen waa dareeemada e
Muslinka hayga didin yaan ibleeys dawyo kaa ridine
Darka jabay dilaalkiyo dhulkuu dabadku meeraayo
Deeqii Illaahay halkuu xuliyey daadkiisa
Ii daa dugaagiyo Hartay igaga deyraanne
Iidoor Dir weeyee hadduu duulan soo kiciyo
Dunji Habar Magaadluhu hadduu dabarka soo gooyo
Dunbuq iyo rasaastana hadduu debecsanuhu siiyo
Horta yaa la da'a wayla yaab dawyadaad xuliye?
Ogaadeen ka daan iyo ka daan Doollo soo gudubye
Diinkaan akhriyey way imaan Dooy raggii jiraye
Dulli maalintaa waxaad qabtaan waan u daahirinne
Ma demmaniye deynkayga waan dabagelaayaaye
Idinkuba darkii Caynabaa deris ku taalliine
Dagaallama rag doorkii la laa duubcaddii Hagare
Ama na daaya waa wada qabnaa daawashiyo ceebe
Caliyoow da'daan ahay waqaa looma duurxuloe
Duq gaboobey iyo wiil yarbaa loo dedaa hadale
Diirkaan ka garan xaajadaad dabaqa saarteene
Ma dumaalo naaguhu ninkay nolol ku dayrshaane
Dayib uma yidhaahdaan jeeroo hawli daashado e
Nin walaalkii doorsaday ilaah derejo siin waaye
Dalkaad Ina-adeerkaa dhigtaad weli degeysaaye
Baadida ninbaa kula deydeya daalna kaa badine
Oon doonahayn inaad heshana daayin abidkaaye
Dadkuna moodi duul wada dhashoon wax u dahsoonayn
Dallo malaha aakhiro haddii loo kitaab dayoe
Dilaal iyo malaal wuxuba waa carabta deynkoode
Dibnihiinna uunbaan galoo way dudubiseene
Allay diliye Iidoor adaa iiga sii darane

WAA GABAYGII INA DUBBE OO AYSAN DADKU INTA BADAN GABAYDA KU SOO DARSAN

Afar maalmood ka dib, sida la wariyey, waxaa gabaygii Cali Dhuux ka jawaabay silsiladiina soo galay Ina Dubbe oo yidhi:
- Bal maxaa ka daran ceeb hadii, laysku dili waayo?